Stemmen kerkorgels

Werkwijze BAG Orgelmakers

Onderhoud van kerkorgels dient te gebeuren met zorgvuldige aandacht, van specialisten die professioneel én flexibel inzetbaar zijn en respect hebben voor gebruikers, toehoorders en andere belanghebbenden.

BAG Orgelmakers kan u zowel groot- als klein onderhoud bieden.

Een pijporgel laten stemmen

Het stemmen van een pijporgel is een precies werk. Voordat je deze techniek onder de knie hebt zijn er vele jaren verstreken. Bij het stemmen van een pijporgel zijn er diverse punten waarmee je rekening moet houden.

Werkvoorbereiding

Allereerst moet de vraag worden gesteld of de windvoorziening van het te stemmen orgel betrouwbaar is qua stabiliteit. Als er vermindering van winddruk (drukval) ontstaat tijdens het bespelen van het orgel heeft dat invloed op de stemming.

Een belangrijk punt is ook het klimaat waar het orgel in ademt. Is er voldoende luchtvochtigheid in het (kerk)gebouw aanwezig, en is de temperatuur in orde?

Vervolgens is het de taak van de orgelstemmer om zo min mogelijk aan het pijpwerk te (ver)stemmen om beschadiging te voorkomen.

De toonhoogte

Als uitgangspunt van de stemming wordt de toonhoogte genomen die op dat moment in het orgel aanwezig is. Deze toonhoogte is voortdurend in beweging. Bij een koude kerk zal de toonhoogte lager zijn dan in een warme kerk. Als uitgangspunt voor een stemming wordt dan ook meestal uitgegaan van een gemiddelde temperatuur van 18 graden Celcius.

Stemregister

Op de meeste orgels treffen we het register Octaaf 4 voet aan. Dit registers is het meest betrouwbaar om als basis te dienen voor de stemming. De octaaf 4 voet zit als het ware tussen andere voetmaten in, zoals Prestant 8 voet, Quint 3 voet, Octaaf 2 voet, Mixtuur enz.

Diverse soorten stemmingen

Als het basisregister strak op stemming staat binnen de kwintencircel van de gekozen stemming, kunnen alle andere registers hierop worden gestemd. Er zijn diverse soorten stemmingen mogelijk zoals de evenredig zwevende  stemming, en diverse oude stemmingen zoals Werckmeister, Kirnberger, Vallotti, middentoonstemming, Neidhardt, Bach/Kellner enz.

Keuze van stemming

De meest gebruikte stemming is de evenredig zwevende stemming waarmee je probleemloos in alle toonsoorten kunt spelen. Het specifieke van oude stemmingen is dat muziek met weinig voortekens strakker en voornamer klinkt.
Bij een nieuw te bouwen orgel kun je zelf bepalen voor welke stemming je kiest.
Bij historische orgels is de stemming in de meeste gevallen bepaald door de toenmalige bouwer van het orgel.

Valkuilen en vakmanschap

Tijdens de stemming zijn er altijd moeilijkheden te overwinnen. Bij klankstapeling ( trekken van meerdere registers) gebeuren er soms wonderlijke dingen. Hier gaan natuurwetten een rol spelen. Als er in de klank meer energie wordt opgewekt gaat het recht van de sterkste tonen gelden.
Meestal gaat dat goed, maar soms ook niet. Er zal dan een compromis moeten worden gesloten.

Functie in de praktijk

Een veel gehoorde opmerking is dat een orgel gestemd wordt voor mensen die er verstand van hebben. Deze opmerking is onjuist. Een goed gestemd orgel is een lust voor het oor van iedereen.
Echter, de mensen die er verstand van hebben kunnen technisch verklaren wat zij horen.
De andere groep luisteraars beleven het ondertussen wel of de klank die hen bereikt zuiver is of niet, zonder dat zij dat technisch kunnen verklaren.
Al met al is het stemmen van een orgel  een zaak van uiterste concentratie, doorzettingsvermogen, en alert blijven.